معدن‌کاران پایشان را از گلوی جوبجی برنمی‌دارند
مسکن‌سازان حمیدیه باستانی را  تکه تکه می‌کنند

مجتبی گهستونی
فعال میراث فرهنگی

تعرض به سه محوطه‌ باستانی در غرب و شرق خوزستان نگرانی‌ها را به شدت افزایش داده است. محوطه‌ باستانی حمیدیه در غرب و محوطه جوبجی-دهیور رامهرمز در شرق خوزستان در این روزهای سرد زمستانی چنان تازیانه خورده و متورم شده‌اند که هر لحظه بیم نابودی کامل آن می‌رود.

تخریب‌ محوطه‌های باستانی خوزستان ادامه دارد و متجاوزین هر روز گستاخ‌تر از پیش می‌شوند. در خوزستان چه می‌گذرد؟ چرا هر روز یک خبر نگران‌کننده از تعرض به آثار و محوطه‌های تاریخی در خوزستان به گوش می‌رسد؟

از سویی دیگر احکام صادره در خصوص عقب‌نشینی مالک کارخانه قند چغازنبیل و صدور حکم بدوی برای فرد تعرض کننده به محوطه جوبجی همچنان دوستداران میراث‌فرهنگی را به ادامه راه امیدوار می‌کند. دوستداران میراث‌فرهنگی اما خسته نمی‌شوند و پیگیری‌های رسانه‌ای خود را برای حساس کردن افکار عمومی در کنار نیروهای یگان حفاظت میراث‌فرهنگی به کار می‌گیرند. باید دید این بار مسئولان چه اقداماتی برای نجات این محوطه‌های باستانی انجام می‌دهند؟

محوطه حمیدیه در تیررس ساخت وسازها

سال ۱۳۹۴ بود که گمانه‌زنی محوطه باستانی «حمیدیه» در غرب اهواز به منظور تعیین عرصه و حریم با هدف جلوگیری از گسترش شهری در این منطقه آغاز شد، این در حالی است که گسترش شهری حمیدیه به سمت حومه باعث تخریب و تعرض به بخش‌های وسیعی از این محوطه باستانی شده است. محوطه تاریخی حمیدیه دارای آثاری از دوران اولیه اسلامی و احتمالاً اواخر دوران تاریخی است و انتظار می‌رفت با تعیین عرصه و حریم این مکان باستانی مقدمات لازم برای مطالعات باستان‌شناسی در آینده و حفاظت بیشتر از این مکان ارزشمند فراهم شود.

محوطه باستانی حمیدیه که به شماره ۷۹۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. صدور مجوزهایی تفکیکی برای زمین‌های واقع در عرصه این اثر ثبت ملی شده توسط شهرداری و ثبت املاک حمیدیه موجبات ساخت‌وساز در عرصه اصلی این محوطه باستانی را فراهم آورده‌. با این حال در طی سال‌های گذشته بارها محوطه باستانی حمیدیه مورد تعرض قرار گرفته و هشدارهایی داده شده بود.

اما اکنون گروهی از افراد به دنبال منافع شخصی خود به جان زمین‌های ملی و منابع‌طبیعی حمیدیه افتاده‌اند و دست‌اندازی‌ها به عرصه اصلی این محوطه باستانی رسیده است. تعرض به این محوطه باستانی در حالی صورت می‌گیرد که براساس نقشه‌های هوایی متعلق به سال‌های ۳۴، ۴۶ و ۷۲ این منطقه نه زراعی و نه مسکونی بوده و دلیلی ندارد که اینک برای عرصه و حریم این اثر ثبت ملی شده سند مالکیت و حتی اجازه تفکیک و فروش زمین‌ صادر شود. در این منطقه انواع و اقسام مالکیت دولتی، خصوصی و نیمه خصوصی، کشاورزی و حتی مالکیت غیر عرف به همراه تغییر کاربری و تصرف اراضی منابع طبیعی وجود دارد.

باتوجه به قرارگیری محوطه باستانی حمیدیه در محدوده میان رودان و هم‌جواری با شهرهای کهن شمال و جنوب غربی خوزستان و قدمت دیرینه و کشف و مشاهده لایه‌های باستانی و اشیا با ارزش باستانی و فرهنگی احتمال وجود یک شهر باستانی را دو چندان می‌کند.

جوبجی زیر تایر ماشین‌آلات معدن‌داران

در حالی که تعرض‌کنندگان به محوطه باستانی جوبجی در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ می‌پنداشتند که اگر ترانشه‌های باستانی را برای یک جاده بی‌مجوز پر کنند با تشویق مواجه می‌شوند، اما این‌بار با برخورد قضایی مواجه شدند.

محوطه‌ی باستانی جوبجی در سال ۱۳۸۶ پس از اجرایی کردن طرح کانال آب‌رسانی کشف شد. گنجینه‌ای از پادشاهان عیلامی که ساخت کانالِ ۱۸۶ متری انتقال آب به حضور باستان‌شناسان در جوبجی برای کاوش‌های گسترده‌ای منجر شد.

تعرض به عرصه و حریم محوطه‌ی تاریخی جوبجی نخستین بار نیست که اتفاق می‌افتد، یا حفاران غیر مجاز در کمینش می‌نشینند و یا لودرها جوبجی سنگینی خود را روی عرصه می‌کشانند.

اندک مدتی پس از آن که برق طلاهای کشف شده چشم خیلی‌ها را خیره کرد، شاهد تغییر دیدگاه برخی مسوولان شهری رامهرمز و صدور مجوز و احداثِ جاده‌ برای عبور ماشین‌های معدن‌کاران از حریم درجه یک و عرصه‌ی محوطه‌ی جوبجی هستیم. اما در جدیدترین اقدام  تجاوز پیمانکار متخلف جاده‌ی بستر رودخانه و حریم میراث فرهنگی به نزدیک‌ترین مکان به آرامگاه شاهزاده‌های عیلامی به چشم می‌آید.

هر چند مجوز ایجاد جاده برای عبور کامیون‌های معادنی که فعالیت‌شان چندان مورد قبول میراث فرهنگی هم نیست، در حریم جوبجی در اواخر مهرماه سال ۹۹ صادر شد، اما قوانین و ضوابط محوطه‌های باستانی اجازه تعرض به عرصه و حریم جوبجی را نمی‌دهد. با این حال در کوتاه مدت معدنکاران و کامیون‌داران پا را از مجوز صادر شده فراتر گذاشته و تلاش کردند تا به مناطق باستانی جوبجی وارد شوند که با حضور به موقع یگان حفاطت میراث‌فرهنگی جلوی این تعرض گهگاهی گرفته شد.