آغاز تسطیح و تخریب حریم یکی از مهمترین زیگورات‌های جهان/ آیا استاندار خوزستان مانع از این اتفاق خواهد شد؟

مجتبی گهستونی
فعال میراث فرهنگی

اگرچه قسمت‌هایی از اراضی ملی واقع در حریم درجه یک و دو میراث جهانی چغازنبیل در سال ۱۳۹۷ بدون گرفتن استعلام از وزارت میراث واگذار و تسطیح شد، آیا اینبار با صدور مجوز ساخت یک واحد صنعتی در مساحتی بالغ بر ۳۲۰ هکتار نهادهای مسئول و اصرار کننده برای انجام یک پروژه در یک مکان پاسخ‌گو خواهند بود؟

بررسی‌های انجام شده حکایت از آن دارد که ساخت یک کارخانه قند در حریم درجه یک و دو میراث جهانی چغازنبیل و روی طاقدیس سردارآباد از برخی دستگاه‌های متولی مجوز گرفته گرچه تاکنون هیچ مجوزی از سوی وزارت میراث فرهنگی و پایگاه جهانی چغازنبیل صادر نشده است. گفته می‌شود، با وجود نبود مجوزهای لازم برای ساخت این کارخانه، بهره‌بردار برخلاف تذکرهای متعدد از سوی پایگاه جهانی چغازنبیل اقدام به تسطیح قسمت‌هایی از اراضی ملی واقع در حریم جهانی چغازنبیل کرده است.

عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه چغازنبیل و هفت‌تپه در این‌باره به میراث‌خبر می‌گوید: «فرآیند ساخت کارخانه قند نزدیک دو سال است که پیگیری می‌شود.  اوایل سال ۹۷ یک‌سری ماشین‌آلات وارد حریم درجه یک چغازنبیل شدند؛ وقتی به آن‌ها اعتراض کردیم گفتند که از وزارت صنعت‌ومعدن برای ساخت کارخانه مجوز گرفته‌اند با این‌حال پایگاه فعالیت آن‌ها را متوقف کرد.»

او تاکید می‌کند: «متاسفانه مسئولان وزارت‌خانه از هیچ‌کدام از بخش‌های وزارت میراث‌فرهنگی استعلام نکرده و مجوز را صادر کرده بودند. ما از آن‌ها شکایت کردیم اما از آن‌جایی‌که قوانین چندان روشن نبود، این‌طور برداشت شد که چون به عرصه آسیب نرسیده و همه این فرایند در حریم درجه یک و دو در حال افتادن است بنابراین آن‌ها می‌توانند حکم منع تعقیب بگیرند و کار را شروع کنند.»

رشنویی از مسئولان نهادهای دیگر می‌خواهد به این مسئله ورود پیدا کنند: «اکنون می‌خواهند ساخت و ساز کارخانه قند را دوباره شروع کنند و ما نیاز داریم که استانداری به این ماجرا ورود کند و به بهانه ایجاد اشتغال هویت فرهنگی و تاریخی جهانی ما از بین نرود.»

در حالی که پایگاه جهانی چغازنبیل، اداره کل میراث فرهنگی خوزستان، یگان حفاظت شوش وظیفه دارند تا مانع تعرض و تخریب به حریم و عرصه محوطه‌های ‌‌باستانی شوند، اما شنیده‌ها حکایت از آن دارد که فشارها و اعمال نظرها بر دستگاهای حافظ میراث فرهنگی برای ساخت این کارخانه همچنان وجود دارد. این در حالی است که بر اساس قانون ساخت کارخانه در حریم درجه یک و دو محوطه های باستانی ممنوع است.

چگونه است که به منظور حفاظت از بستر تاریخی طبیعی منطقه که در محدوده طاقدیس سردارآباد قرار دارد، کلیه واگذاری‌ها توسط ارگان‌های دولتی به طور دائمی ممنوع، اما زمین مورد نیاز برای ساخت یک واحد صنعتی واگذار می‌شود در حالی‌که هرگونه فعالیت از جمله تسطیح، خاک‌برداری، خاک‌ریزی، احداث سازه، کانال‌کشی و… که موجب تغییر شکل در توپوگرافی تپه‌های تاریخی و عوارض طبیعی شود ممنوع است.

طبق بخشنامه شماره ۱۹/۰۷/۱۳۸۲ هیات وزیران برای حفاظت از میراث فرهنگی کشور و پرهیز از تاخیر در اجرای طرح‌های عمرانی و بروز اختلاف و پیگرد قضایی، مقتضی است کلیه دستگاه‌های اجرایی قبل از آغاز انجام عملیات اجرایی طرح های عمرانی، ضوابط حفاظتی آثار تاریخی و فرهنگی موجود و اجرای طرح را از سازمان (وزارت) میراث فرهنگی کشور استعلام و بر اساس آن اقدام نمایند.

همچنین تصویب‌نامه شماره ۵۷۸۴۰/ت ۲۹۶۹۰/ه مورخ ۰۴/۱۲/۱۳۸۲ هیت وزیران کلیه وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها و موسسات دولتی را مواظف کرده قبل از اجرای پروژه های بزرگ عمرانی و در مرحله امکان سنجی و مکان‌یابی نسبت به انجام مطالعات فرهنگی تاریخی در آن خصوص اقدام کنند و در طرح و مکان‌یابی پروژه های یاد شده نتایج مطالعات انجام شده را رعایت نمایند.

با توجه به اینکه پهنای تاریخی محوطه‌های باستانی بین هفت‌تپه، چغازنبیل، دهنو و چغامیش که در یک محور قرار دارند گسترده است شاهد تلاش‌های گاه و بیگاه برای تعرض به حریم محوطه‌های تاریخی توسط ذینفعان، شرکت‌ها و کشاورزان هستیم که تاکنون پرونده‌های متعددی برای آنها تشکیل و منجر به صدور محکومیت قضایی شده است. حال که حریم این دو محوطه باستانی اراضی ملی محسوب می شود، بستر فرهنگی ایلام کهن باید تحت حفاظت قرار گیرد و مثل گوشت قربانی واگذار نشود.

مسئولان ارشد استان و شهرستان باید توجه داشته باشند که بر اساس ضوابط پایگاه‌های جهانی احداث هرگونه کارخانه و کارگاه‌های آلاینده‌ی محیط زیست ممنوع است. در همین خصوص حتی توسعه هرگونه پوشش گیاهی و اجرای طرح‌های جنگل‌کاری و تغییر کاربری اراضی کشاورزی از سنتی به صنعتی ممنوع اعلام شده است. تنها راه‌حل برای ساخت این واحد صنعتی اجرای آن در خارج از محدوده محوطه های درجه یک و درجه دو میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه است.