در ارزشمندترین محوطه میراث جهانی ایرانیان چه می‌گذرد؟

به تازگی مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از افتتاح ۴۰ پروژه به مناسبت هفته دولت خبر داده است. ادعایی که شاهدی بر نظر کارشناسان حوزه میراث فرهنگی مبنی بر اولویت کمیت بر کیفیت در اجرای فعالیت‌های عمرانی و حفاظتی در دوران کوتاه مدیریت حاضر است.

پروژه‌هایی که براساس نظر کارشناسان بسیاری از آن‌ها بدون توجه به حساسیت فعالیت‌های عمرانی و حفاظتی در محوطه‌های باستانی و بدون طی کردن مراحل قانونی صدور مجوزهای لازم و صرفا براساس تصمیم‌گیری در دل پایگاه به انجام رسیده و از این‌ رو موجب خدشه به ارزش تاریخی آثار ارزشمند تخت‌جمشید و نقش رستم و شهر استخر شده است. یکی از همین پروژه‌ها ساخت فاز نخست ساختمان اداری و خدماتی تخت‌جمشید است که با هزینه‌ای بالغ بر چند صد میلیون تومان فاقد وجاهت قانونی (یعنی طرح معماری مورد تأیید کارشناسان فنی سازمان میراث فرهنگی) و مصداق تخلف از ضوابط مصوب وزراتخانه میراث فرهنگی به شمار می‌رود، و گواهی بر بی‌توجهی مدیریت محوطه میراث‌جهانی تخت‌جمشید بر توجه و احترام به شأن تاریخی و معماری مجموعه است.

مدیریت پایگاه میراث جهانی به بهانه انتقال ساختمان اداری و پژوهشی تخت‌جمشید یکی از ساختمان‌های باقیمانده از جشن‌های موسوم به ۲۵۰۰ ساله در پایین تختگاه و باغ پردیس را مناسب این کار تشخیص داد. ساختمان‌های مربوط به مراسم جشن‌های ۲۵۰۰ ساله در اواخر دهه ۴۰ خورشیدی و توسط یک شرکت معماری معتبر فرانسوی به نام «مزون ژانسن» طراحی و اجرا شد. این همان شرکتی است که طراحی داخلی بنای فاخر ثابت معروف به ورسای کوچک را در تهران بر عهده داشت. شرکت مذکور برای برپایی ساختمان‌های پشتیبانی مراسم از طرح دیوارهای آجری دارای تزئینات آجر چینی سنتی و هندسی که در معماری ایران دارای پیشینه‌ای بیش از یک هزار سال است و تا دوره زندیه و قاجاری نیز امتداد دارد یعنی استفاده از تزئینات هندسی با استفاده از آجر استفاده کرد. برای ساخت اسکلت سقف‌ها نیز از سازه فضایی و جهت پوشاندن سقف از ورقه‌های ایرانیت استفاده شد.

ساخت یک سوله در حریم ساخت و ساز ممنوع تخت جمشید جهت ساختمان اداری و پژوهشی محوطه میراث جهانی تخت‌جمشید. آیا شأن تخت جمشید و احترام به پیشینه معماری ایران در ارزشمندترین و شناخته‌شده‌ترین محوطه میراث‌جهانی ایران به ساخت یک سوله ختم می‌شود؟

موقعیت باغ پردیس و چادرهای برگزاری مراسم موسوم به جشن‌های ۲۵۰۰ ساله. محل ساختمان مورد بحث در کادر قرمز رنگ مشخص شده است.

نمای ساختمان پشتیبان مراسم ۲۵۰۰ ساله در تخت‌جمشید که با الهام‌گیری و احترام به پیشینه معماری ایرانی به اجرا در آمده است.

تصویری از داخل ساختمان پشتیبان مراسم جشن‌های ۲۵۰۰ ساله که توسط شرکت ژانسن ساخته و در دهه ۸۰ خورشیدی تبدیل به کارگاه نجاری و تأسیسات شد. سازه هندسی فضایی که برای ایجاد اسکلت سقف ایجاد شده در تصویر به خوبی دیده می‌شود. نکته قابل توجه ایجاد نورگیرهای سراسری در پوشش سازه فضایی است که موجب نورگیری بسیار خوب فضای مسقف شده است.

کیفیت و مواد بکار رفته در ساخت بناهای پشتیبان مراسم، در طرح مطالعاتی یک شرکت معتبر داخلی (شرکت پلاستیک چادران/ مشاور پایگاه میراث جهانی تخت جمشید) در دهه ۸۰ خورشیدی مورد آزمایش و بررسی دقیق فنی و مهندسی قرار گرفت و بنا بر نظر شرکت مذکور سازه‌های سقف کاملا سالم و پایدار بوده و با کمی رنگ‌آمیزی و ایجاد تغییرات جزئی قابل احیا و استفاده است.

طرح مطالعاتی چادر سران مراسم ۲۵۰۰ ساله که شرکت پلاستیک چادران در دهه ۸۰  اجرا شد.
گزارش شرکت پلاستیک چادران نسبت به سالم و پایدار و قابل استفاده بودن ساختمان‌های موجود و سازه‌های سقفی شرکت ژانسن

با وجود شواهد ارائه شده نسبت به سالم بودن، پایداری و قابل استفاده بودن سازه سقف ساختمان پشتیبان مراسم ۲۵۰۰ ساله اما پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در دوران مدیریت جدید در یک اقدام عجیب و نسنجیده که صدها میلیون تومان هزینه روی دست سازمان متبوع خود گذاشت، نسبت به برچینی سقف سالم موجود اقدام و به جای آن یک سوله فلزی برپا کرد که گفته می‌شود به جهت رعایت جنبه های مهندسی نیز دارای معایب و مشکلات جدی است.

این که براساس چه استدلالی سقفی برچیده شده که پایداری و سالم بودن آن مورد تأیید قرار گرفته بود یک موضوع است و این که پس از برداشت سقف براساس چه توجیه و استدلالی یک سوله فلزی آن هم نه برای ساخت یک انبار در خارج از حریم که درست در نزدیکترین نقطه حریم ممنوعه تخت جمشید به تختگاه برای ساختمان اداری و پژوهشی پایگاه میراث جهانی برپا شد موضوع مهم دیگری است، که مدیران تخت جمشید باید به مردم، کارشناسان و متخصصان میراث فرهنگی پاسخ دهند. توجه به این نکته مهم است که براساس ضوابط مصوب سال ۱۳۹۰ سازمان میراث فرهنگی هرگونه ساخت و ساز در محدوده حریم درجه یک تخت جمشید که شامل محدوده اجرای پروژه ساخت سوله می‌شود ممنوع بوده و سازمان تنها می‌تواند به شرط وجود طرح معماری مورد تأیید به ساختمان‌های قدیمی و موجود مورد نیاز در این محدوده اجازه تعمیرات و بازسازی را بدهد. از این رو این پرسش جدی از مدیران تخت‌جمشید که سابقه پاره‌ای از فعالیت‌های ایشان عدم توجه به حساسیت‌های فعالیت در محوطه‌ای به نام میراث جهانی تخت جمشید است مطرح می‌شود که براساس چه مجوزی صراحتا خلاف ضوابط میراث فرهنگی عمل کرده و به ساخت و ساز در حریم ممنوعه پرداخته‌اند؟

به چه دلیل برخلاف تصریح ضوابط برای بازسازی ساختمانی که موجود بود نسبت به تهیه طرح معماری مصوب اقدام نکرده و بدون مشورت‌گیری از شواری فنی و کسب تأییدیه آن شورا نسبت به برچیدن سقف پایدار و سالم موجود و ساخت سوله‌ای فلزی اقدام کرده‌اند؟

بی‌توجهی و کژ سلیقگی در ساخت سوله برای بخش اداری و پژوهشی تخت‌جمشید را به خوبی از عدم توجه به مسأله وجود نور کافی برای ساختمان تازه ساخته شده با ایجاد چهار دریچه در گوشه‌ها می‌توان درک کرد در حالی که در سازه قدیمی مسأله نورگیری از سقف به خوبی مورد توجه قرار گرفته و حل شده بود.

صراحت ضوابط مصوب محوطه میراث جهانی تخت‌جمشید بر ممنوعیت هرگونه ساخت و ساز در حریم ممنوعه تخت‌جمشید و بازسازی و احیای ساختمان‌های مورد نیاز موجود به شرط طرح مدون مورد تأیید و مصوب سازمان میراث فرهنگی.

محدوده ساختمان‌های برگزاری مراسم موسوم به جشن‌های ۲۵۰۰ ساله و محل ساختمان بزرگ پشتیبانی در تصویر هوایی فروردین ۹۷٫ (مدیریت کنونی تخت جمشید از آخر فروردین ۹۷ مسوولیت محوطه میراث جهانی تخت جمشید را برعهده گرفت).
ایجاد اسکلت سوله فلزی به جای سازه فضایی سالم و پایدار شرکت فرانسوی در تصویر هوایی دی ماه ۹۷٫
ساخت سوله با هزینه چند صد میلیون تومان در محل سازه سالم و قابل استفاده برجای مانده از مراسم جشن های ۲۵۰۰ ساله در تصویر هوایی شهریور ۹۸٫ به دریچه هایی که به ناچار در گوشه های سوله برای تأمین نور فضای زیرین ایجاد کرده اند نسبت به کیفیت نور دهی سازه فضایی قدیمی توجه شود.

بخشی از سازه سوله بخش اداری تخت جمشید که به تازگی توسط مدیریت جدید تخت جمشید و برخلاف ضوابط مصوب سازمان میراث فرهنگی ساخته شده است. به شیوه ساخت و چگونگی نورگیری فضای سوله که بسیار ابتدایی و غیر تخصصی انجام شده است توجه شود.

ساخت سوله به عنوان محل ساختمان اداری و پژوهشی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید درحالی در حریم ممنوعه اتفاق می‌افتد که سازمان میراث فرهنگی با توجه به حساسیت موضوع معماری و توجه به پشینیه معماری ایرانی در ضوابط حریم مناطق بسیار دورتر نسبت به حریم درجه یک یعنی محدوده حفاظتی درجه دو نیز طرح معماری و نماسازی ساختمان‌های واقع بر محورهای گردشگری را به جهت رعایت شأن تاریخی و معماری بومی نیازمند طرح معماری مورد تأیید دانسته و ساخت سوله را ممنوع اعلام کرده است.